A�farA� demokracie, po ndA�rtojnA� shqipet

Shkruan: Fadil Maloku

1. Termi qA� mA� sA� shumti me gjysmA� zA�ri shqiptohet nA� qarqet politike, por jo edhe gjithaq nA� ato akademike A�shtA� padyshim ai i shquar dhe i identifikuar si protodemokraci (proto-democracy). Termi nA� fjalA� mA� sA� miri ilustron statusin: social, atA� ekonomikA�, e sidomos atA� kulturorA� tA� njA� vendi apo shteti qA� A�shtA� nA� pA�rpA�litje e sipA�r tA� ndA�rtimit tA� kapaciteteve dhe institucioneve tA� reja demokratike.

2. Pra, thA�nA� mA� thjeshtA� tentativa pA�r ta��i instaluar vlerat e reja jo vetA�m nA� formA� improvizimi ashtu siA� zakonisht ndodhi apo tA� paktA�n po ndodhA� nA� disa vende qA� janA� duke pA�rjetuar akoma a�?etheta�? e kA�saj periudhe, por edhe nA� pA�rmbajtje dhe esencA� tA� pA�rvojA�s nga vendet me njA� traditA� tA� dA�shmuar demokratike perA�ndimore.

3. KA�tA� tip mund ta hasim nA� vendet e EvropA�s Lindore dhe ta asaj Jugore, por gjithsesi nA� kA�tA� kuadA�r duke pA�rfshirA� edhe pjesA�n e Ballkanit PerA�ndimor, pra edhe neve si KosovA�. KA�to vende anipse e kanA� atA� a�?ikonografinA�a�? e nevojshme institucionale siA� janA�: kuvendi, sistemi pluralist politik, pastaj bazA�n e qeverisjes pA�rfaqA�suese, sA� bashku me mekanizmat e organizimit tA� zgjedhjeve tA� lira, dhe procedurat gjyqA�sore, sA� bashku me korpusin e mediave tA� lira, prapA�seprapA� sa��mund tA� themi se janA� vende apo tA� paktA�n qA� akoma shquhen si vende nA� kuptimin e plotA� demokratike.

5. Themi sa��janA� demokratike, apo nuk na bindin se janA� tamam tipike demokratike, edhe pA�r faktin se nuk pA�rfaqA�sojnA� akoma limitet e normave dhe tA� vlerave, pra ato parimet fundamentale tA� mundA�sive tA� barabarta tA� llogaridhA�nies, pA�rgjegjA�sisA� dhe transparencA�s nA� shumicA�n e sferave tA� jetA�s shoqA�rore, politike, ekonomike e sociale. Pra shkurt, demokracinA� si njA� diktaturA� tA� ligjita��

6. Demokracia nA� KosovA� ende mbetet vetA�m njA� synim afatgjatA�. Sepse, kur t pA�rvojA�s sA� ndA�rtimit tA� kapaciteteve dhe institucioneve bazA�, ia shtojmA� edhe atA� mbikA�qyrjen nga ana e faktorit ndA�rkombA�tar apo nga qendrat e vendosjes globale, kuptojmA� qA� ideja e instalimit tA� demokracisA� sA� mirA�filltA�, nA� realitet me a�?stacioneta�? e vonesave tA� veta, ende nuka�?banona�?.

7. Nuka�?banona�?, edhe pA�r faktin se shumicA�n e vendimeve tA� rA�ndA�sishme dhe karakterit shtetA�rorA�, nuk i marrin vetA�m protagonistA�t e zgjedhur nga vota qytetare, por, qendrat tjera globale qA� janA� duke e menaxhuar gjithA� procesin e instalimit tA� kA�tij sistemi nA� kA�tA� pjesA� tA� rajonit.

8. KA�shtu qA� pA�r rastin e KosovA�s, pA�r tA� ilustruar kA�tA� lloj apo tip demokracisA�, termA� me adekuat se termi i protodemokracisA� tani pA�r tani unA� nuk mund tA� them se kemi. Kjo A�shtA� e kuptueshme dhe kujtojA� e pranueshme edhe pA�r njA� arsye tjetA�r, se: Kosova, de facto dhe de jure nA� njA� mA�nyrA� apo si shumica e vendeve tA� dalura nga ish sistemi postsocialist, nuk kishin ndonjA� pA�rvojA� tA� gjatA� dhe tA� theksuar (e pA�r tA� mos thA�nA� asfare) nA� ndA�rtimin e kapaciteteve dhe institucioneve tA� reja demokratike.

9. Do cekur qA� sot nA� shumicA�n e rasteve nA� diskurset politike, por edhe ato shkencore sociologjike mund tA� dA�gjojmA� edhe pA�r terma tjerA� ilustrativ pA�r gjendjet dhe statuset sociale, politike, ekonomike e kulturore, tA� vendeve qA� kanA� filluar tA� ndA�rtojnA� apo i kanA� pA�rfunduar sA� ndA�rtuari institucionet e reja demokratike.

10. MA� sA� shpeshti nga kjo terminologji, kur janA� nA� pyetje tipi i demokracisA� shqiptare do duhej tA� pA�rdorA�n termat dhe konceptet tashmA� tA� njohura sociologjike, si janA� ato; a�?demokraci e brishtA�a�? , a�?demokraci e kontrolluara�? , a�?demokraci e pakonsoliduara�?, a�?demokraci fillestarea�?, a�?demokraci e tranzicionita�?, demokraci pa a�?demokracia�? , a�?demokraturA�a�?a��etj.