Paqja është obligim themelor dhe detyrë e vazhdueshme e Evropës dhe kontinenteve botërore

Dr. Halil Krasniqi, expert i shëndetësisë dhe politikan komunal në Gjermani

Paqja dhe siguria nuk bien nga qielli. Paqja mund dhe duhet të krijohet – në nivel lokal, kombëtar dhe global. Kjo duhet te jetë një bindje primare, themelore e politikës botërore. Paqja është një gjendje e përkohshme e proceseve të negociatave dhe projektimit politik, social, ekonomik dhe kulturor. Promovimi i shoqërive paqësore është një qëllim kyç i Agjendës 2030,  dhe kjo mbetet një detyrë garantuese e vazhdueshme politike,  për cdo shtet te botes sovran dhe të pamvarur nga politika dhe dirigjimet politike nderkombëtare. Prandaj krijimi i kushteve për zotërimin e vazhueshëm të paqës në tërë botën, është kushtë dhe obligim i cdo strukture politike në të gjitha shtetet e botës.

Kontinenti evropian është dëshmi historike për faktin se paqja mund të formësohet politikisht dhe megjithatë mbetet e brishtë. Asnjëherë më parë në historinë e dhunshme të Evropës nuk ka pasur një periudhë kaq të gjatë paqeje ndërkombëtare sa që nga fillimi i procesit të bashkimit evropian në vitet 1950. Pas përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe rënies së Murit të Berlinit, paqja e qëndrueshme dukej e arritshme. Megjithatë, kjo shpresë është e kërcënuar, rendi evropian i sigurisë i bazuar në Aktin Final të Helsinkit (1975) dhe Kartën e Parisit (1990) është bërë i brishtë. Të paktën që nga aneksimi i Krimesë dhe ndërhyrja e Rusisë në luftën civile në Ukrainën lindore, është bërë e qartë se parimet e rendit evropian të paqes nuk vlejnë më për të gjitha shtetet nënshkruese. Në të njëjtën kohë, konfliktet rishfaqen brenda Bashkimit Evropian që dukej se ishin kapërcyer nga bashkëpunimi evropian, p.sh. konflikti i Irlandës së Veriut.

Tani aktualisht në mesin e paqes botërore dhe në mesin e evropës zhvillohet nje lufte ndërkombetare në mes të Rusisë dhe Ukrainës e cila luftë ka qellime të ndryshme të cilat popullata e rëndomtë nuk mund ti kuptoje.

Shembulli evropian tregon se paqja nuk mund të merret si e mirëqenë. Paqja nuk është dhuratë dhe e vetekuptueshme, por kjo rrezikohet rregullisht nga ineresat ekonomike dhe politike te shteteve të forta dhe fuqive te medhaja shoqerore. Arsyeja e luftës eshte shume dinake dhe mund të kuptohet vëtëm në raste te rralla pas përfundimit të sajë dh kalimit të shumë viteve.

Njerëzit, Gratë, burrat dhe fëmijët mund të realizojnë jetën e dhuruar, të drejtat dhe potencialin e tyre vetëm aty ku nuk kërcënohen nga lufta, dhuna dhe frika për mbijetesën e tyre. Integriteti fizik është një nga nevojat themelore të njeriut. Një parakusht për zhvillim dhe paqe është që njerëzit të mund të jetojnë të sigurtë dhe sipas rregullave të detyrueshme të dakorduara.

Paqja dhe liria është cdo gjë më shumë se mungesa e dhunës

Për politikën e vazhdueshme interkontinentale, paqja duhet të jëtë parakusht i ideoligis së tyre që do të thotë më shumë se mungesa e luftës dhe e dhunës. Strukturat qeveritëse, duhet të jen të përkushtuar për paqe pozitive brenda dhe ndërmjet shoqërive. Kjo përcaktohet nga fakti se njerëzit jo vetëm që nuk duhet të kenë frikë për jetën dhe gjymtyrët e tyre, por gjithashtu kanë mundësinë të zhvillojnë lirisht aktivitetin e tyre jetësor, potencialin individual dhe të kontribojn pozitivisht ne shoqerin dhe ambientin e tyre.

Të drejtat themelore për të gjithë njerëzit

Të drejtat themelore politike, ekonomike, sociale dhe kulturore për të gjithë krijojnë bazën për paqe pozitive. Vëzhgimi i tyre është me rëndësi ekzistenciale, veçanërisht për grupet vulnerabël dhe të margjinalizuara. Një komunitet i negociuar në mënyrë demokratike, i përgjegjshëm, i aftë dhe një shoqëri civile aktive, pluraliste mund t’i mbrojë dhe t’i kërkojë veçanërisht mirë këto të drejta primare për jetën dhe shoqërinë.

Proceset dhe institucionet demokratike

Proceset dhe institucionet demokratike krijojnë kushtet për paqe afatgjatë. Ato bëjnë të mundur trajtimin paqësor të konflikteve politike, ekonomike dhe sociale dhe parandalimin e konflikteve të dhunshme. Prandaj, qasjet e strukturave të politikës së paqes janë të lidhura ngushtë me promovimin e strukturave demokratike, institucioneve efikase dhe një shoqërie civile të gjallë dhe pluraliste. Përveç kësaj, ka nevojë për zhvillime sociale dhe ekonomike që mundësojnë një jetë të vetëvendosur dhe paqësore.

Siguria njerëzore në vend të sigurisë shtetërore

Çfarë është siguria? Në varësi të modelit politik, përgjigjet ndryshojnë dhe mvaren shume nga fuqia shteterore strukturat e tij dhe fryma politike, interesi ekonomik, historia e zhvillimit politik dhe shoqëror, por edhe faktorët tjere social dhe kulturor. Një gjë është e qartë për demokracinë sociale, ketu ka siguri vëtem kur gratë, burrat dhe fëmijët ndihen të sigurt në hapësirën publike dhe private, kur jetojnë të lirë nga frika dhe mund të zhvillohen socialisht dhe ekonomikisht. Prandaj, një politikë e sinqertë demokratike duhet te jetë e orientuar drejt nevojave të sigurisë dhe përpjekjeve emancipuese të njerëzve dhe grupeve shoqërore.

Mbrojtja nga dhuna fizike – dhe nga kërcënimet ndaj bazës së jetës

Kuptimi  për sigurinë duhet bazuar në konceptin e „sigurisë njerëzore”, i cili nuk fokusohet vetëm në mbrojtjen kundër dhunës fizike („liri nga frika”), por edhe në kërcënime të tjera për jetesën, kërcenimet nationale si ato sociale, frymës politike, religjionit apo gjinisë dhe kërcenmit internacional („liri nga mungesa”). Këto përfshijnë, për shembull, krizat ekonomike, korrupsionin, përjashtimin socio-ekonomik të grupeve sociale, degradimin e mjedisit  dhe sëmundjet pandemike. Kështu, një politikë paqësore e pamvarur dhe pa interes material, pikë referimi e së cilës është siguria e njerëzve, është më e gjerë sesa një politikë konservatore dhe e orientuar ushtarakisht, në të cilën siguria e shteteve është korniza qendrore e referencës.

Për ne, sfidat e politikës së paqes janë gjithashtu: moszhvillimi, mungesa e perspektivës socio-ekonomike, pabarazia horizontale dhe shpërndarja e padrejtë, mungesa e sigurisë ushqimore ose mjedisore dhe shfrytëzimi i pamëshirshëm i burimeve natyrore. Të gjithë ata janë shkaktarë dhe intensifikues të konflikteve të dhunshme dhe shkeljeve të të drejtave të njeriut.

Policia botërore dhe politika e brendshme botërore mund të organizohet realisht si siguri ndërkombëtare

Në filozofin politike siguria ndërkombëtare mund të përshkruhet si një „proces qytetërizimi” kur komunitetet dakordohen se kujt ti transferojnë një monopol mbi përdorimin e forcës. Ky proces nuk duhet të përfundojë në kufijtë e shteteve kombëtare dhe se kjo struktur duhet gjithashtu të përfshijë sistemin ndërkombëtar  dhe të sigurojë që bota në tërësi të bëhet më e sigurt.

Politika e sigurisë si politikë e brendshme globale

Në hyrjen e raportit Veri-Jug „Sigurimi i Mbijetesës” nga viti 1980, Willy Brandt dhe kolegët e tij, shkruan: „Globalizimi i rreziqeve dhe sfidave – lufta, kaosi, vetëshkatërrimi – kërkon një form politikë të brendshme botërore”. Autorët thonë: Ne kemi nevojë për autoritete të legjitimuara në mënyrë demokratike në nivel ndërkombëtar që vendosin dhe zbatojnë ligje të detyrueshme. Kjo është e mundur vetëm përmes përpjekjeve të përbashkëta dhe transferimit të përgjegjësive dhe kompetencave, pra sovranitetit shtetëror. Kombet e Bashkuara, siç tha sekretari i saj i dytë i përgjithshëm Dag Hammarskjöld, është krijuar për të „shpëtuar njerëzimin nga ferri”. Prandaj me këtë ai thekson se Kombet e bashkuara jan autoriteti që ka shumë të ngjarë të merr rolin e kujdestarit të një politike të brendshme botërore të garantuar me kontratë. Këtë mund ta kuptojm ne dy perceptime. Të pranuar apo te pranuar – imponuese.

Paqja botërore përmes rregullave të përbashkëta dhe një monopoli të qëndrueshëm mbi përdorimin e forcës

Një zgjidhje e civilizuar konflikti ka nevojë për një kuadër ligjor të vendosur bashkërisht dhe detyrues që vendos rregullat për bashkëjetesën si brenda shteteve ashtu edhe në marrëdhëniet ndërkombëtare. Prandaj, partitë dhe lëvizjet paqësore kërkojnë hapsirë për sigurinë dhe paqen, që të dyja duhet të mbështesin monopolet legjitime mbi përdorimin e forcës të kontrolluara nga shteti i së drejtës brenda shteteve. Përveç kësaj, ekziston nevoja për një monopol ndërkombëtar mbi përdorimin e forcës nën ombrellën e Kombeve të Bashkuara.

Për këtë dhe arsyet tjera shoqërore, është një shqetësim thelbësor i politikës diplomatike të paqes dhe sigurisë për të forcuar organizatat ndërkombëtare  mbi të gjitha Kombet e Bashkuara, por edhe bashkëpunimin rajonal dhe aleancat e dialogut si Bashkimi Afrikan dhe Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE). Solidariteti ndërkombëtar, diplomacia e paqes, parandalimi i krizave, çarmatimi dhe detentimi janë dhe duhet të jenë parime të politikës paqësore dhe sigurisë ndërkombëtare.

Prandaj është e drejtë e cdo qytetari, pjesëtari të jetës në rruzullin tokësor, të gëzoj siguri dhe të drejt të një jete të lirë duke vepruar në aktivitetet profesionale, familjare dhe sociale duke mos menduar kufizimet e lirise dhe luftëra kombëtare dhe ndërkombëtare. E tëra kjo duke besuar në shënimet dhe propozimet e lartëshenuara. Se sa janë vendimtare dhe të qëndrueshme këto marveshje ndërkombëtare, populli i rëndomtë, nuk mund ti vlerësoj dhe ti identifikoj si të tilla.