Pele, një ikonë sportive që e bëri futbollin të bukur

Bobby Charlton tha se futbolli mund të ishte “shpikur për të”. Sigurisht, shumica e komentuesve e konsiderojnë atë si eksponentin më të mirë të lojës së bukur.  Aftësia dhe shpejtësia elektrizuese e Peles u shoqëruan me një saktësi vdekjeprurëse para portës. Nga një hero kombëtar në Brazilin e tij të lindjes, ai u bë një ikonë botërore. Jashtë fushës, ai bëri fushatë të palodhshme për të përmirësuar kushtet për njerëzit më të privuar në shoqëri.

Yll i ri

Edson Arantes do Nascimento lindi më 23 tetor 1940 në Tres Coracoes, qytet ky në Brazilin juglindor. Certifikata e tij e lindjes tregon se ai ka lindur më 21 tetor, por Pele këmbënguli se kjo ishte e pasaktë:  “Ne në Brazil nuk jemi aq të ngarkuar për saktësinë”.

Ai u emërua sipas shpikësit, Thomas Alva Edison, sepse, sipas Peles, energjia elektrike mbërriti në shtëpinë e tij pak para se ai të lindte. Më vonë prindërit e tij hoqën shkronjën “i” nga emri i tij.

Ai u rrit në varfëri relative në qytetin Bauru dhe kontribuoi në të ardhurat e familjes duke gjetur punë me kohë të pjesshme në kafenetë lokale. Babai i tij e mësoi të luante futboll, por familja nuk mund të përballonte blerjen e një topi – kështu që i riu Pele shpesh shkelmonte nëpër rrugë një top prej çorapësh të mbështjella.

Thjesht ‘Pele’

Pikërisht në shkollë ai u pagëzua për herë të parë nga miqtë e tij me nofkën Pele, megjithëse as ai, as asnjëri prej tyre nuk e dinë se çfarë do të thotë. Asnjëherë nuk e ka pëlqyer shumë pseudonimin, duke e ndjerë se tingëllonte më shumë si “bisedë për fëmijë” në portugalisht.

Pele filloi të luante për një numër skuadrash amatore lokale kur ishte në adoleshencë. Futbolli i vogël sapo kishte filluar të bëhej i popullarizuar në atë zonë dhe i riu Pele e shijoi ndryshimin e terrenit të lojës. “Unë e mora atë si një peshk në ujë”, tha ai më vonë. “Është shumë më i shpejtë se futbolli në bar – duhet të mendosh shumë shpejt”.

Ai gjithashtu udhëhoqi të rinjtë e Bauru Athletic Club në tre kampionate shtetërore të të rinjve, duke u vendosur si një talent i ndritshëm.

Në vitin 1956, trajneri i tij, Waldemar de Brito, e çoi në qytetin port të Santos për të provuar për Santos FC, një ekip profesionist.

De Brito ishte tashmë i bindur për aftësitë e mbrojtësit të tij, duke u mburrur me drejtuesit e Santos se Pele do të ishte futbollisti më i mirë në botë. Pele e realizoi pritjet, duke bërë që Santos t’i ofroi një kontratë në qershor të vitit 1956, kur Pele ishte vetëm 15 vjeç.

Golashënuesi më i mirë

Një vit më vonë, ai u përzgjodh për ekipin e të moshuarve të Santos dhe shënoi të parën nga shumë golat e tij në karrierë në ndeshjen e tij hapëse.

Ai shpejt fitoi një vend titullari në ekip dhe në vitin e tij të parë u bë golashënuesi më i mirë i ligës. Vetëm 10 muaj pas nënshkrimit si profesionist, Pele u thirr nga kombëtarja braziliane.

Ai bëri debutimin e tij ndërkombëtar kundër Argjentinës në Maracana, ku Brazili humbi 2-1. Goli i tyre u shënua nga një 16-vjeçar Pele, duke e bërë atë lojtarin më të ri që ka shënuar në një ndeshje ndërkombëtare. Shpresat e tij për të luajtur për Brazilin në Kupën e Botës 1958 dukej se ishin shuar kur ai pësoi një dëmtim në gju. Por shokët e tij të skuadrës i bënë presion drejtuesve për ta përzgjedhur dhe ai bëri debutimin e tij në Kupën e Botës kundër Bashkimit të Republikave Socialiste Sovjetike.

Një hat-trick

Në mënyrë të pashmangshme, ai u bë lojtari më i ri që ka shënuar një gol të Kupës së Botës, kundër Uellsit në çerekfinale. Në gjysmëfinale, Brazili po kryesonte 2-1 kundër Francës kur Pele shënoi një hat-trick në pjesën e dytë për ta përcaktuar fituesin. Dukej se ai ishte lojtari i pagabueshëm, pasi shënoi dy gola ndaj Suedisë në finale, ku Brazili fitoi 5-2. Më pas ai u kthye në Brazil dhe ndihmoi Santosin të fitonte titullin e kampionit në 1958, duke e mbyllur edicionin edhe si golashënuesi më i mirë. Në vitin 1962, pati një fitore të famshme kundër kampionëve evropianë Benfica. Hat-triku i Peles në Lisbonë fundosi skuadrën portugeze dhe fitoi respektin e portierit të Benficas, Costa Pereira.

“Kam ardhur këtu duke shpresuar që të ndaloj një njeri të madh, por u largova i bindur se isha zhbërë nga dikush që nuk kishte lindur në të njëjtin planet si ne të tjerët”, tha Pereira.

Thesar kombëtar

Sidoqoftë, do të kishte zhgënjim të madh në Kupën e Botës 1962, kur një dëmtim në një fazën e hershme e la Pelen jashtë fushës për pjesën tjetër të turneut. Megjithatë, lëndimi nuk i ndali klubet e mëdha, përfshirë Manchester Unitedin e Real Madridin, që u përpoqën të nënshkruajnë me njeriun që tashmë ishte shpallur si futbollisti më i madh në botë.  E alarmuar nga mendimi se po i ik ylli në rritje, Qeveria e Brazilit e shpalli atë “thesar kombëtar” për ta parandaluar largimin e tij. Kupa e Botës 1966 ishte zhgënjim i madh për Pelen dhe Brazilin. Pele u bë objektiv dhe pësoi nga ndërhyrjet e ashpra, veçanërisht në ndeshjet ndaj Portugalisë dhe Bullgarisë. Brazili nuk arriti të përparonte përtej raundit të parë dhe lëndimet e Peles nga goditjet që ai kishte pasur gjatë ndeshjeve ia pamundësuan atij  të luante lojën e tij më të mirë. Pas kthimit në shtëpi, Santosi ishte në rënie dhe Pele nisi të kontribuonte më pak.

Ekipi më i mirë

Në vitin 1969, Pele po i afrohej të 30-ave dhe nuk dëshironte të angazhohej për të luajtur për Brazilin në Kupën e Botës 1970 në Meksikë. Atij iu desh gjithashtu të përballej me një hetim nga diktatura ushtarake e vendit të tij, e cila e akuzonte për simpati të krahut majtistë. Në fund, ai shënoi katër gola në atë që do të ishte paraqitja e tij e fundit në një Kupë Botërore, si pjesë e një skuadre braziliane që konsiderohet si ekipi më i madh në histori. Momenti më i famshëm erdhi në ndeshjen në grup kundër Anglisë. Goditja e tij me kokë dukej e destinuar për rrjetë derisa Gordon Banks e bëri “pritjen e shekullit”. Pavarësisht kësaj, fitorja 4-1 e Brazilit ndaj Italisë në finale i siguroi atyre trofeun ‘Jules Rimet’ në përjetësi, duke e fituar atë për herë të tretë. Pele, natyrisht, kishte shënuar gol. Ndeshja e tij e fundit për Brazilin erdhi më 18 korrik 1971 kundër Jugosllavisë në Rio, dhe ai u tërhoq nga futbolli i klubeve braziliane në 1974. Dy vjet më vonë ai nënshkroi për New York Cosmos. Emri i tij ndikoi në ngritjen e futbollit në Shtetet e Bashkuara.

Ambasador

Në vitin 1977, klubi i vjetër i Peles, Santos, u përball me Cosmos në ndeshjen lamtumirës të tij. Ai luajti nga një pjesë me secilën skuadër. Tashmë një nga sportistët më të paguar në botë, Pele vazhdoi të ishte një makinë për të fituar para pas pensionimit të tij. Ai u mor me aktrim, duke u shfaqur së bashku me Sylvester Stallone dhe Michael Caine në filmin e vitit 1981, ‘Escape to Victory’. Ai kishte një sërë marrëveshjesh dhe përkrahjesh sponsorizimi, teksa emri i tij ende ka një jehonë të madhe në mbarë botën. Në vitin 1992, ai u emërua ambasador i OKB-së për ekologjinë dhe mjedisin, dhe më vonë u bë ambasador i vullnetit të mirë të UNESCO-s. Pesë vjet më vonë, ai u bë një Komandant Nderi i Kalorësit të Perandorisë Britanike në një ceremoni në Pallatin Buckingham.  Pasi u emërua Ministër i Sportit nga Presidenti brazilian Fernando Henrique Cardoso në 1995, Pele mori një rol udhëheqës në përpjekjet për t’i dhënë fund korrupsionit në futbollin brazilian. Ligji i Pele – miratuar në 1998 – u vlerësua për modernizimin e qeverisjes së sportit në vend. Por ai u largua nga roli i tij në UNESCO pasi u akuzua për praktika korruptive, megjithëse nuk u gjet asnjë provë.

Jeta private

Pele u martua me Rosemeri dos Reis Cholbi në vitin 1966 dhe çifti kishte dy vajza dhe një djalë. Ata u divorcuan në vitin 1982, pasi Pele u lidh me modelen dhe yllin e filmit Xuxa. Ai u martua për herë të dytë me këngëtaren Assiria Lemos Seixas. Çifti kishte binjakë por më vonë u ndanë. Në vitin 2016, ai u martua me Marcia Cibele Aoki, një biznesmene japoneze-braziliane, të cilën e takoi për herë të parë në vitin 1980. Kishte pretendime se fëmijë të tjerë kishin lindur si rezultat i aferave me femra tjera, por ylli me vendosmëri refuzoi t’i pranonte ata. Vitet e fundit, Pele ishte i shqetësuar shpesh nga problemet shëndetësore. Në shtator 2021, atij iu hoq një tumor nga zorra e trashë dhe kishte marrë kimioterapi për më shumë se një vit para vdekjes së tij. Por ai i trajtoi sfidat me humor tipik të mirë. Në një postim në Instagram përpara se të hynte në spital për herë të fundit në nëntor 2022, ylli bëri shaka se po kryente “vizitën e tij mujore”.  Ai falënderoi gjithashtu organizatorët në Kupën e Botës në Katar, ku një ndërtesë u ndriçua me fjalët: “Shërohu shpejt, Pele”.

Brend botëror

Emri i Peles menjëherë njihet nga të gjithë, edhe ata që s’kanë lidhje me futbollin. Njëherë pati bërë shaka se ishin tre brende të vërteta në botë: Jezusi, Coca-Cola dhe Pele. Ai ishte ndër figurat e rralla që tejkaloi sportin për t’u bërë emër në gjithë botën. Në jetën e vonshme, u përball me telashe në shëndet e shpesh nuk arrinte as të ecte. Por në kulmin e tij, sportiviteti u solli argëtim miliarda njerëzve, talenti i fitores e bëri të respektueshëm te bashkëlojtarët dhe rivalët. Legjenda hungareze Ferenc Pushkash pati refuzuar ta konsiderojë Pelen si lojtar i thjeshtë. “Pele është mbi gjithçka”, pati thënë ai. Por ishte Nelson Mandela ai që e përmbledhi më së miri Pelen si yll. “Ta shikosh të luajë ishte sikur ta shijoje kënaqësinë e një fëmije, kombinuar me hijen e jashtëzakonshme të një burri”.

Emri i Peles njihet menjëherë nga të gjithë, madje edhe nga ata që nuk kanë asnjë interes apo njohuri për futbollin. Një herë ai madje bëri shaka se kishte vetëm tri brende ndërkombëtare: Jesusi, Coca Cola dhe Pele. Ai ishte një nga ato figura të rralla që e kapërceu sportin për t’u bërë i njohur në mbarë botën. Në jetën e mëvonshme, ai luftoi për të kapërcyer efektet e një operacioni në kofshë: duke u shfaqur në një karrige me rrota dhe shpesh në pamundësi për të ecur. Por në kulmin e tij, vrapimi i tij me topin u solli kënaqësi miliona njerëzve; talenti i tij i lindur bëri që ta ketë respektin e bashkëlojtarëve dhe kundërshtarëve. Sulmuesi i madh hungarez Ferenc Puskas nuk pranoi as ta klasifikonte Pelen thjesht vetëm si një lojtar. “Pele ishte mbi gjithçka”, tha ai. Por ishte Nelson Mandela ai që ndoshta përmblodhi më së miri atë që e bëri Pelen një yll të tillë.

“Të shikoje atë duke luajtur ishte të shikoje kënaqësinë e një fëmije të kombinuar me hirin e jashtëzakonshëm të një burri”.